Öfke, yalnızca çocukların değil, tüm bireylerin yaşadığı normal bir duygudur. Öfkeye neden olan sebepler farklılık gösterse de, çocuklar genellikle belirli durumlar nedeni ile öfkelenmekte ve öfkelerini kontrol edememektedirler.
Bebeklik döneminde öfke görülmesinin en büyük nedeni; fiziksel koşullardır. Fiziksel koşulların uygun olmaması, açlık, soğuk, sıcak, yorgunluk, uykusuzluk, fazla ışık, kalabalık bu nedenlerin başında gelir. Bebek, bu koşullara maruz kaldığında öfkelenir ve ağlayarak tepkisini gösterir. 2-3 yaş arasındaki çocukların öfkelenmesinin en önemli sebebi hayal kırıklıklarıdır. Bu dönem çocukları benmerkezci bir yapıya sahiptirler ve kendilerini dünyanın merkezinde görürler. Çevrelerindeki bireylerin bu duruma hizmet etmemesi ve isteklerinin gerçekleşmemesi, odak noktası olma durumlarının anlık bile kaybolması onların öfkelenmelerine yol açar. Sözcük dağarcıklarının kısıtlı olması da onların; öfkelerini konuşarak değil, olumsuz davranışlar sergileyerek göstermelerine neden olur. Bu yaş grubunda öfke nöbetlerine sık sık rastlanır.
4-6 yaş grubu ise; haksızlığa uğradıklarını düşündükleri durumlarda öfkelenmektedirler. Bu yaş grubu kendine yapılan adaletsizlikler konusunda aşırı duyarlıdır. Duygu kontrolü tam gelişmemiş olan bu yaş grubu çocuklar öfkelendiklerinde, uygun olmayan davranışlar sergileyebilirler.
ÖFKE KONTROLÜ NASIL SAĞLANIR?
Bebeklik dönemindeki öfke durumlarında, bebeği rahatsız olduğu ortamdan uzaklaştırmak ya da bebeğin fiziksel ihtiyaçlarını karşılamak yeterlidir. Bebeğin öfke nedeni ile ağlaması kasti değildir ve bir rahatsızlığın göstergesidir. Aile bu ihtiyaca odaklanmalı ve ihtiyacı gidererek bebeği rahatlatmalıdır.
2-3 yaş döneminde, ebeveynler öncelikle çocuklarının hassas bir dönemde olduğunu akıllarında tutmalıdırlar. Bu dönemdeki sert tepkiler, aşırı yaptırımlar ve tehditler; stresi tetikler ve gerginliği artırarak çocuğun daha öfkeli olmasına neden olur. Çocuğa bu dönemde seçim hakkı verilmesi, bazı şeyleri kendi başına yapmasına müsaade edilmesi önemlidir. Bu yaş çocuklarında başarma hissi önemli bir yer tutar. Yapmak istedikleri şeylere izin verilmemesi veya yapmak istemediği şeyler konusunda zorlanması; çocuklarda öfke nöbetine neden olabilir.
Ailelerin, çocuklarından istediklerini ve beklentilerini belirli kurallar dahilinde belirtmeleri yararlı olabilir. Birlikte oluşturacakları basit kurallar listesine yetişkinler uyduğu takdirde, çocuk da uyma eğilimi gösterecektir. Kural ihlali gerçekleştiğinde, çocuğun göz seviyesine inilerek sakince konuşmak ve kuralları hatırlatmak da etkili olmaktadır. Öfke nöbetleri sırasında çocuğun ihtiyacını anlamaya odaklanmak önemlidir. Kendine zarar vermediği sürece öfke nöbeti sırasında çok müdahaleci olunmamalıdır. Sakinliği korumak onun da daha çabuk sakinleşmesini sağlar. Süreç sonrasında konuşmak ve davranışının yarar ve zararlarından bahsetmek etkili bir yöntem olacaktır. Öfke kontrolü ile ilgili kitaplar okumak da yararlı olabilir. Yukarıda bulunan videoda da görmüş olduğunuz kitap, bu konu için güzel bir alternatif. Timaş Yayınları’ndan çıkan Köstebek Çıtırık kitabında, Çıtırık öfkesini kontrol etmekte ve süreci hasarsız ve kayıpsız bir biçimde atlatabilmektedir. Ayrıca kitapta, bazı öfke kontrol yöntemlerinden de bahsedilmektedir.
Öfke nöbetlerinin bir kısmı ev ortamı dışında görülmektedir. Ebeveynler dış ortamda gerçekleşen nöbetlerde daha çaresiz hissetmekte ve çocuklarının isteklerini gerçekleştirmektedirler. Çocuklar bu durumu lehine çevirmekte ve aynı yöntemle her istediklerine kavuşmaktadırlar. Çocukla evden çıkmadan önce anlaşma yapmak ve bu anlaşmanın dışına hiç bir koşulda çıkmamak sonunun oluşumunu engelleyebilir. Gidilen yerde beklenilen davranışlar çocuğa söylenmelidir. Evden hangi amaçla çıkıldığının belirtilmesi talepleri azaltacaktır (Şimdi markete gidiyoruz. Evin ihtiyaçlarını alacağız gibi). Düzenli ve dengeli beslenme, düzenli uyuma çocukluk dönemi için önemlidir. Gün içinde belli rutinler oluşturulması da faydalı olacaktır. Çocuğa değerli olduğunu hissettirmek duygusal olarak kendini iyi hissetmesini ve daha sakin olmasını sağlayacaktır.
4-6 yaş grubu öfkelendiğinde tepkisini göstermede daha bilinçlidir. Öfke durumunda ailenin otoriter bir duruş sergilemesi ve sakin olması gerekir. Çocuk sakinleşene kadar sabırla beklenmelidir. Mekan değiştirmek (Başka bir odaya gitmek gibi) sakinleşme süresini kısaltır. Tepkisiz kalmak; öfkeli davranışların sönmesini ve çocuğun kendi kendini sakinleştirmeyi öğrenmesini kolaylaşır. Sakinlik sağlandıktan sonra göz teması kurarak onunla bu davranışın kabul görmeyen bir davranış olduğu konuşulabilir. Hangi şekilde davranılırsa ve konuşursa uygun olacağı basit bir dille anlatılır (Örneğin paylaşma konusunda yaşanan bir sorunda siz de onunla bir eşyanızı paylaşın ve paylaşmayı öğrenmesine yardımcı olun). Öfkesini kontrol etmeyi hala başaramıyorsa, bu öfkeyi bir eşyaya (yastık vb.) kanalize etmesi sağlanabilir. Yaşına uygun egzersiz yaptırmak(fiziksel egzersizler gerginliği azaltır)yararlıdır. Duygular hakkında konuşulması; duyguların değil, duygular sonrası oluşan davranışların yanlış olabildiğinden bahsedilmesi, çocuğun duygularından dolayı suçluluk hissi yaşamamasını sağlar.
6 yaş ve sonrası çocuklarda konuşmak en etkili yöntemdir. Çocuk kendini rahatça ifade edebilir. Çocuğun öfke nöbetini kendisinin dindirmesine izin vermek veya öfkenin yaşandığı durumlarda çocuğun mekan değiştirmesini sağlamak etkili bir yöntemdir. Sakinleştikten sonra içinde yaşadığı duyguyu ve bu duygunun bedeninde yarattığı etkileri çocuğun fark etmesi sağlanmalıdır. Bu duygu tekrar geldiğinde kendini kontrol etmesi kolaylaşacaktır. Düşünce üzerine odaklanılmalıdır. Asıl ihtiyaç olunan durumun ne olduğu birlikte tespit edilmelidir. Önce çocuğun çözüm üretmesine izin verilmelidir. Ebeveyn de ona ürettiği çözümler konusunda başka alternatifler sunmalıdır. Ebeveyne göre değil çocuğun kendisine göre en uygun çözüm yöntemini uygulamasına izin verilmelidir. Kontrolü elinde tutması bu tip durumları kendine kendine idare edebildiğini yaşaması ona güven duygusunu yaşatacaktır. Çocuğa öfkeli durumlarda haklı olmak değil faydalı olmak penceresinden düşünmeyi öğretmek gerekir. Bu durumda ne yapılırsa fayda sağlanır, asıl istenilene ulaşılır bakış açısı yakalatmak önemlidir.
Yine çok güzel bir konuya değinmişsiniz. Tebrikler.
Teşekkürler umarım faydalı olmuştur