Son zamanlarda danışanlarım arasında sıklıkla gözlemlediğim bir problem Özgül Öğrenme Güçlüğü. Aileler, genellikle çocuklarındaki akademik başarısızlıklardan, bazı becerileri yerine getirememe problemlerinden ötürü başvuruyorlar. Bu çocuklar genellikle algısı zayıf, tembel, yeterince çalışmayan, dikkat eksikliği olan çocuklar olarak etiketleniyorlar. Ancak bu durumun nedeni çok farklı olabilir.
Bu tarz problemlerle gelen çocuklara yaptığım zeka düzeyini belirleme testinde çocuğun normalin üzerinde bir performans gösterdiğini, yaşıtlarından IQ seviyesinin daha yüksek olduğunu; buna karşılık basit matematik işlemlerini yapamadıklarını, okumada ciddi güçlükler çektiklerini, yazma problemlerinin olduğunu gözlemlemekteyim. Bu durumun detaylı olarak incelenmesi sonrasında ise problemin özgül öğrenme güçlüğü neticesi sonucu oluştuğu anlaşılmaktadır. Çocukta; okuma, yazma ya da matematik becerilerinin hepsinde ya da sadece birinde problem gözlenebilir. Bir alanca çok iyi iken diğerinde ağır problem yaşayabilir.
Peki nedir bu Özgül Öğrenme Güçlüğü ve Disleksi? Belirtileri nelerdir? Nasıl tespit edilir? Gelin hep birlikte öğrenelim.
DİSLEKSİ,bireyin yapısı ile ilgilidir, nörölojiktir. Merkezi Sinir Sisteminin işleyiş bozukluğundan kaynaklanır ve yaşam boyu devam eder. İlaçla tedavisi yoktur. Doğru eğitim yöntemleriyle akademik başarı daha iyi hale getirilebilir.
DSM-V Tanı Ölçütlerinde Özgül Öğrenme Bozukluğu tanısı:
A. Gerekli girişimlerde bulunulmuş olmasına karşın ,en az altı aydır süren ,aşağıdaki belirtilerden en az birinin varlığı ile belirli, öğrenme ve okul becerilerini kullanma güçlükleri:
1. Sözcük okumanın yanlış ya da yavaş ve çok çaba gerektiriyor olması
2. Okunanın anlamını anlama güçlüğü,
3. Harf, harf söyleme / yazma güçlükleri,
4. Yazılı anlatım güçlükleri,
5. Sayı algısı, sayı gerçekleri ya da hesaplama güçlükleri,
6. Sayısal uslamlama ( akıl yürütme ) güçlükleri
B. Etkilenen okul becerileri, kişisel olarak uygulanan geçerli başarı ölçümleri ve kapsamlı klinik değerlendirme ile doğrulandığı üzere, kişinin zamandizinsel (kronolojik ) yaşına göre beklenenden önemli ölçüde ve ölçülebilir derecede altındadır ve okul ya da işle ilgili başarıyı ya da günlük yaşam etkinliklerini ileri derecede bozar. On yedi yaşında ve üzerinde olan kişilerde ,geçerli değerlendirmelerin yerine, işlevselliği bozan ,belgeli öğrenme güçlükleri öyküsü kullanılabilir.
C. Öğrenme güçlükleri okul yıllarında başlar, ancak etkilenen okul becerileri ile ilgili gerekler, kişinin sınırlı yeterliğini aşmadıkça tam olarak kendini göstermeye bilir. Örneğin zamanla sınırlı sınavlar, dar bir zamanda uzun ve karmaşık raporları okuma ya da yazma ,okulda aşırı yüklenme .)
D. Öğrenme güçlükleri, anlıksal yetiyitimleri, düzeltilmemiş görme ya da duyma keskinliği diğer ruhsal ve sinirsel bozukluklar, ruhsal-toplumsal güçlükler, okulda kullanılan dili tam bilmeme ya da eğitsel yönergelerin yetersizliği ile daha iyi açıklanamaz.
Çocuğum Disleksi mi ? Disleksi olup olmadığını nasıl anlayabilirim?
Bireyde, Disleksiden şüpheleniliyor ise bir uzmana başvurulur. Aile hikayesi ile birlikte çocuk hakkında gerekli bilgiler alınır. Çocuğa Wisc-R testi yapılarak durumunun zeka düzeyi ile ilgisi olup olmadığı tespit edilir. Tanı ölçütlerine başvurularak disleksi tanısı konulur.
Disleksili bireylerde çok bilinmeyen fakat ayırıcı en önemli durum ,dil gelişiminde görülen gecikmelerdir.Konuşmayı geç öğrenirler.Artükülasyon sorunu (kelimeleri yanlış söyleme ) yaşarlar.Kafiyeleri ( etek-petek ) bulmakta zorlanırlar. Sesleri,kelimeleri hatırlamada doğru sırada söylemede, karşılaştığı sorunları doğru isimlendirmede , alfabeyi , tekerlemeleri ve şarkıları öğrenmede güçlük yaşarlar.
Disleksili bireylerin ince motor-kaba motor alanlarında da sorunlar mevcuttur.Genellikle sol el tercihi görülmektedir. Fakat bu durum da da her sol elini kullanan disleksilidir demek doğru olmaz.Sağ elini kullanan disleksili bireylerde vardır. İş yaparken,sorumluluklarını yerine getirken görülen sakarlıklar,çatal, bıçak,makas,kalem kullanma, düğme ilikleme, fermuar çekme,bağcık bağlamada güçlük,ayakkabılarını ters giyme,çabuk yorulma, gibi motor becerilerde sorunlar görülür.
Bu sorunlar beraberinde disleksili bireyin okul hayatında da sorunlarla karşılaşmasına sebep olacaktır. Okul akademik hayatın başladığı bir kurumdur. Okul başarısı zekasına ve yaşına göre beklenenden düşüktür., Disleksili bireylerin akademik performans düzeyleri genellikle düşüktür ve uzun süre bir konuya odaklanamazlar. Karşılaştıkları problemlerin çözümü sırasında sıralamaları karıştırırlar, düzeni oluşturamazlar, örüntü oluşturmada,olay sıralamada, ifade etmede sorun yaşarlar.
İlkokula başladıklarında bu sorunlar daha da net görülmeye başlar.Verilen görevleri yapmakta zorlanırlar. Sorumluluklarını yerine getirmemek için bahaneler bulmaya çalışırlar. Zaman ve süre kullanmada sorun yaşarlar. Saatlerce aynı işin başında tamamlamadan durabilirler, Yine en sık görülen sorunlardan biri tamamlanmamış ödevler ve işlerlerdir. Bir işe başlayıp yarım bırakıp diğer işe geçebilirler. Çünkü,disleksli bireyler,sorumlu olduğu işlere nasıl ve nerden başlayıp devam ettireceği konusunda kendilerini organize edemezler. İstemedikleri ya da yapmakta zorlandıkları işlerden sıkılırlar.Oyun oynarken de ,oyundan çabuk sıkılma,kurallara uyamama gibi sorunlar görülebilir.
Kavramları,renkleri ve becerileri öğrenmede sorunlar görülür.Önce-sonra,sağ-sol,ön-arka,bugün -yarın-dün-ertesi gün,mevsimlerin,ayların,günlerin isimlerini,sıralamalarını ,alfabenin sıralarını,rakam sıralarını,karıştırırlar,harfleri ve rakamları ters yazarlar,renkleri öğrenmede ve hatırlamakta güçlük yaşarlar.
İlkokul döneminde en sık karşılaşılan sorunlar 1.sınıfta okumaya zor geçme ya da geçememedir, Bazı harfleri yazarken ve ya okurken karıştırma (p-b, b-d, k-t, y-h, 6-9,2-5),tersten yazma, ses eksiltme ya da ses ekleme,(elli-eli ) sözcük içinde seslerin yerlerini değiştirme (ekşi-eşki ), kelimenin sonlarını uydurarak okuma,heceleyerek okuma,hatalı okuma ve işitsel dikkat, işitsel algı ve görsel algı sorunları görülmektedir.
İnce motor becerilerde sorun yaşadıkları içinde yazmada da güçlükler görülmektedir. Kalemi doğru tutamama, harfleri doğru yazamama, ters yazma,olduğundan büyük ya da küçük yazma,birleşik yazma,gibi yazı bozuklukları görülmektedir.1.sınıfta yazı ödevleri yoğundur ve bu çocuklar sorun yaşadıkları için yazma ile ilgili verilen ödevlerinden kaçarlar.Çünkü yazıyı yavaş yazarlar.Saatlerce ödevin başında beklerler fakat yapamazlar. Bu çocuklarda bitmeyen karın ağrıları, okula gitmek istememe gibi durumlar görülebilir.
Matematik alanında ise rakam sıralarını hatırlayamama, rakamları ters yazma, rakamları karıştırma, ritmik saymaları, çarpım tablosunu ezberleyememe örüntüleri anlayamama, toplama, çıkarma,vb.kavramları karıştırma ve bu işlemleri yapamama, özellikle eldeli toplama işlemlerinde zorlanma, dört işlem yapamama ,zihinden işlem becerilerinde zorlanma, anlayamama, kendine göre çözüm yolları üretme ,deste-düzine kavramlarını karıştırma vb.matematik alanında görülen güçlüklerdir.
Disleksili bireylerde duygusal sorunlar da sık görülmektedir. Düşük benlik algısı bireyin bir iş yapma ve devam etmesini sınırlar .Özellikle bu bireyler hassas ve alıngan bir yapıdadırlar. Bazen sizin söylediklerinizi yanlış yorumlayıp ilişkilerin bozulmasına sebep olabilirler.
Çocuğunuzun kendi yaş grubuyla bilişsel alanda, kişisel-sosyal alanda, akademik becerileri ve kavramları öğrenmesinde , ince motor ve kaba motor becerilerinde, dil gelişiminde farklılıklar gördüyseniz ,bunları belirleyip bir uzmandan mutlaka yardım alın.
